به گزارش روابط عمومی سازمان نقشه‌برداری کشور، کتاب سرگذشت تقسیمات کشوری ایران، نخستین جلد از مجموعه طرح پژوهشی «سازمان‌های اداری و تقسیمات كشوری» بنیاد ایرانشناسی است كه كار تألیف آن از سوی فاطمه فریدی‌مجید، با همكاری فاطمه دفتری و نجمه ملك‌پور انجام و مقدمه، تمهید و بررسی نهایی آن نیز توسط مرحوم دكتر حسن حبیبی به انجام رسیده است.
این كتاب روند شكل‌گیری قوانین ایران در حوزه تقسیمات كشوری را در سه دوره قانونگذاری ۱۲۸۶، ۱۳۱۶ و ۱۳۶۲هـ.ش، بررسی می‌كند و به چگونگی شكل‌گیری استان‌ها، شهرستان‌ها، بخش‌ها و دهستان‌ها و نیز تجمیع روستاهای كشور، ایجاد، انتزاع و الحاق و تغییر نام واحدهای تقسیمات كشوری، در طول یكصد سال اخیر، می‌پردازد. در این مجموعه چهار جلدی، به تفصیل به موضوع تقسیمات کشوری صدساله ایران تا پایان سال 1385 پرداخته شده و ماجراهای تکوین و تحول ایالات و ولایات و سپس استان‌ها و شهرستان‌ها و قسمت‌های جزئی‌تر را با شرح کافی بیان می‌نماید.
در این کتاب، علاوه بر مقدمه و بخش تمهید، استان‌های آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی، اردبیل، اصفهان، ایلام، بوشهر، تهران و چهارمحال و بختیاری، خراسان جنوبی، خراسان رضوی، خراسان شمالی، خوزستان، سمنان، سیستان و بلوچستان و فارس به صورت مجزا مورد بررسی و مطالعه قرار گرفتهاند.
گفتنی است دکتر محمدحسن گنجی پدر جغرافیای نوین ایران، شرحی در خصوص کتاب سرگذشت تقسیمات کشوری ایران نوشته که در آن آمده است:
«در یکی از روزهای تابستان 1370، دکترحسن حبیبی، معاون اول رئیس جمهوری را عهده دار بودند از این جانب دعوت به عمل آوردند تا برای مصلحت اندیشی در امری در دفتر ایشان حضور یابم و من حسب‌الوظیفه در موعد مقرر در جلسه شرکت کردم. در آن جلسه آقایان سیدجعفر شهیدی، دکتر هادی ندیمی رئیس دانشگاه شهید بهشتی و فروزش وزیر جهاد سازندگی و معماریان کارشناس جهاد سازندگی حضور داشتند.جناب آقای دکتر حبیبی نسبت به من خیلی اظهار محبت کرده و یادآور شدند که سالها قبل ایشان شاگرد من بوده‌اند و همین که پرسیدم در کجا؟ فرمودند در مدرسه تحقیقات و مطالعات اجتماعی دانشگاه تهران که به همت دکتر غلامحسین صدیقی و احسان نراقی وجود پیدا کرده بود و من هم در آنجا چند واحدی درس داشتم و ایشان امروز از من دعوت کرده‌اند که در مورد یک طرح پیشنهادی وزارت جهاد سازندگی نظر بدهم. بعد فرمودند که جناب آقای فروزش وزیر جهاد سازندگی طرحی برای تهیه و تدوین یک فرهنگ جغرافیایی برای استان همدان داده‌اند و من می‌خواهم بدانم که اگر موضوع طرح به نظر شما (یعنی اینجانب) دوباره کاری نیست تا آن را قبول و اعتبار لازم را تامین نمایم.
من به ایشان عرض کردم که موضوع طرح نه فقط دوباره‌کاری نیست بلکه امری است که به نظر اینجانب باید در همه استان‌های کشور اجرا شود تا بتوان از مجموع طرح‌ها اطلاع کافی از وضع کشور از لحاظ جمعیت و ترکیب و پراکندگی آن و همچنین درباره گسترش شهرها و آبادی‌ها و شرایط اقلیمی و جغرافیایی آنها اطلاعاتی به دست آورد به علت اینکه تا اطلاعات مطمئن و کافی درباره گوشه و کنار جمهوری وسیع اسلامی ایران فراهم نگردد و برنامه‌ریزی‌های کلی توسعهای در سطح کشور براساس اطلاعات صحیح و کافی تنظیم و اجرا نشود؛ نمی‌توان انتظار و امید به اخذ نتیجه مطلوب داشت و این موضوعی است که تجربه ما از اجرای بعضی طرح‌ها ازجمله طرح توسعه و عمران بلوچستان به وسیله کارشناسان ایتال کنسولت ایتالیایی در اولین برنامه هفت ساله به اثبات رسیده است. در آن جلسه طرح پیشنهادی وزارت جهاد سازندگی مورد تایید قرار گرفت و بعد از یکی دوسال فرهنگ جامعی از آبادی‌های استان همدان به دست آمد که قطعا مبنای اساسی برای اقدامات توسعهای سال‌های بعد فراهم ساخته است.
در آن جلسه وضع آشفته و بی‌ثبات تقسیمات کشور که در بسیاری موارد یکی از موانع اجرای صحیح و ثمربخش برنامه‌های توسعهای می شود نیز مورد بحث واقع شد و موضوع ضرورت اجرای یک پژوهش واقعی درباره تقسیمات کشوری و سوابق آن نیز به میان آمد و نظراتی ابراز شد. از آن زمان یعنی از تاریخ جلسه مورد بحث ما کمی کمتر از 20 سال می‌گذرد و در این مدت مطالعات زیادی به صورت پراکنده به وسیله دانشگاه‌ها از طریق پایان نامه‌های تحصیلات تکمیلی در سطوح مختلف به عمل آمده و بخش تقسیمات کشوری وزارت کشور هم قدم‌های موثری برداشته است ولی هیچ یک از آنها تا جایی که من اطلاع دارم در سطح کشور نبوده و اجرای صحیح قانون تقسیمات کشور مصوب در سال 1362 هم با موانع معمولی مواجه بوده است.
آنچه مسلم است اینکه تاکنون و تا جایی که این نویسنده اطلاع دارد کتابی به این عظمت و به این دقت و به این تفضیل درباره تقسیمات کشوری جمهوری اسلامی ایران وجود نداشته و اکنون که جناب آقای دکتر حسن حبیبی و بنیاد ایران شناسی دست به کار انجام این چنین طرح بزرگی شدهاند باید آرزو کرد خداوند متعال به دست اندرکاران توفیق عنایت فرماید تا نظیر این کتاب را درباره تمام استان‌های کشور فراهم نمایند و انشالله مسئله تقسیمات کشوری جمهوری اسلامی ایران برای آخرین بار صورت نهایی به خود بگیرد و سرگذشت مربوط به آن در قالب کتاب‌هایی نظیر کتاب مورد بحث یادگار پایداری از بنیاد ایرانشناسی و بنیانگذار آن به جا بماند.»
این کتاب ارزشمند در کتابخانه سازمان نقشه برداری کشور موجود است و علاقمندان می‌توانند با مراجعه به آنجا از مطالعه کتاب «سرگذشت تقسیمات کشوری ایران» لذت ببرند.
